طلبگی تا اجتهاد

دریافت

تمییز:

تعریف:
    اسم نکره، جامدِ غیر مصدرِ، منصوبِ، فضله ای است که اینچنین صفت دارد که ابهام را از آنچه قبلش می آید از ابهام ذات یا نسبت زایل می کند 
            § إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً 
اقسام و عامل در آن:
        1. تمییز مفرد یا ذات:
            وقتی که ممیِّز آن لفظاً بر عدد، یا یکی از مقادیر(کیل و وزن و مساحت)، یا چیزی که فرعی برای تمییز است (منظور آنچه که ممیِّز مصنوع از جنس تمییز باشد مثل خاتم که مصنوع است از فضّه در مثال هذا خاتمُ فضّهً )دلالت کند.
            § إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً 
            (کوکباً: تمییز منصوب؛ ممیِّز آن عدد احد عشر) 
            § خلطتُ حلیب الولد بقدحٍ ماءً 
            ماءً: تمییز منصوب؛ ممیّز آن قدح، که نوعی اطز مقادیر می باشد 
            § حصدتُ محصول فدّانٍ قمحاً 
            قمحاً: تمییز؛ ممیّز آن فدّان، که آن مقداری است که بر مساحت دلالت می کند.  
            § اشتریتُ قیراطاً ذهباً 
            ذهباً:تمییز؛ ممیّز آن قیراطاً، که  مقدار دالّ بر وزن می باشد. 
            § فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ‏ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ  
            خیراً:تمییز و منصوب؛ مثقال: ممیّز آن که نوعی وزن می باشد 
            § هذا خاتمُ حدیداً 
            حدیداً: تمییز و منصوب؛ و ممیّز آن خاتم که آن فرع از تمییز است، زیرا الخاتم فرعی از الحدید است و اصل آن نمی باشد.
        2. تمییز نسبت یا جمله:
            وقتی که ابهام و غموض را از معنای عام موجود بین دو طرف جمله (یعنی معنای منسوب به چیزی) زایل سازد، و به همین جهت تمییز نسبت نامیده می شود، و دارای انواع زیر است:
            1. تمییزی که در معنای اصلی فاعل است 
            § اشتعلَ الرأسُ شیباً 
            شیباً: تمییز جمله قبلش می باشد و اصل آن در معنی فاعل است به تقدیر: و اشتعلَ شیبُ الرأس 
            2. تمییزی که در معنای اصلی مفعول به است مانند آیه:  
            § فجّرنا الأرض عیوناً  
            عیوناً: تمییز جمله قبل از خود است، و اصل آن در معنی مفعول به می باشد:و فجّرنا عیونَ الأرض
            3. تمییزی که بعد از أفعل تعجب واقع می شود  
            § أکرم به أباً 
            أباً: تمییز جمله ما قبل خود است و مانند آن لله درّه فارساً می باشد
            4. تمییزی که در اصل مبتداست  
            § زیدٌ أکثر منک مالاً یعنی مال زید اکثر من مالک
            
حکم تمییز:
    الف)تمییز مفرد:
        1. تمییز مفرد با اضافه شدن اسم ممیّز به آن مجرور می شود  یا اینکه مستقیماً منصوب می گردد 
        2. و یا هرگاه تمییز برای کیل ، یا وزن، یا مساحت باشد با حرف جر مجرور می شود مثل:
            § اشتریتُ کیلهً حلیباً 
            یعنی کیلی از شیر، که تمییز برای کیل می باشد 
            § اشتریتُ درهماً ذهباً 
            یعنی درهمی از طلا، که تمییز برای وزن است  
            § بعتُ محصول فدانٍ قمحاً  
            یعنی فدّانی از گندم، که تمییز برای مساحت است
        3. و هرگاه ممیّز به تمییز اضافه شود ، جرِّ تمییز مفرد واجب می شود 
            § اشتریتُ فدانَ أرضٍ
            فدان ممیّز به تمییز أرض اضافه شده است اما هرگاه ممیّز به غیر تمییز اضافه شود، واجب است تمییز، منصوب یا مجرور به مِن شود مثل: آیه فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره و مانند: فی الإناءِ قد راحهٍ من دقیق. اما اگر ممیّز از عددهای ثلاثه تا عشره یا مئه و ألف، یا ملیون و یا ملیارد و خود عدد مضاف باشد، تمییز مجرور و در غیر اینصورت نصب تمییز واجب می شود مانند: 
            § کتبتُ ألف سطرٍ و قرأتُ ثلاثهَ کتبٍ و فی الکتاب مئهَ صفحهٍ
        4. و هرگاه ضمیر مفرد متعدد باشد، تعدد آن با عطف و بدون عطف جایز است، به خصوص اگر تمییز مخلوط از 2 چیز باشد، مثل: 
            § عندی سمناً عسلاً، أو سمناً و عسلاً
    ب) تمییز جمله:
        1. هرگاه تمییز جمله بعد از أفعل تفضیل واقع شود، اگر در معنای فاعل باشد، منصوب می شود. مثل: 
            § المتعلِّمُ أکثر إجادهً 
            به تقدیر کثرت إجادهُ المتعلّم اما اگر چنین نباشد، جر آن به اضافه واجب می شود. مثل: 
            § هندٌ أفضلُ امرأهٍ 
            إمرأه: تمییزی است که به افعل تفضیل اضافه شده است و در معنی فاعل نمی باشد، ما آن را به صورت مضاف الیه مجرور به کسره ظاهر اعراب می دهیم
        2. و هرگاه أفعل تفضیل به غیر تمییز اضافه شود، تمییز واجب النصب می شود مثل: 
            § هندٌ أفضل النساءِ شاعرهً 
            شاعره: تمییز ، که نصب آن واجب است به دلیل اینکه افعل تفضیل به غیر تمییز اضافه شده است.
        3. و اگر تمییز محوَّل از فاعل یا از مفعول به صورت صناعی باشد تا بین آن و فاعل در معنی نه در صناعت فرق ایجاد شود مثل: 
            § لله درَّک فارساً  
            که تمییز از فاعل صناعی یعنی از فاعل در لفظ و معنی بدست نیامده است، بنابراین جایز است با من مجرور شود مثل: 
            § لله درّک من فارس 
            که مقصود تعجب از فارس بودن اوست نصب تمییز واجب است مثل: 
            § علا الأمینُ منزلهً 
            منزله: تمییز منصوب، زیرا از فاعل صناعی حاصل نشده است به تقدیر: عَلَت منزلهُ الأمین
چند نکته:
        1. تمییز پس از هر چیزی که اقتضای تعجب را دارد یا بر مماثله و شباهت و یا مغایرت و تفاوت دلالت کند، می آید.
            § کفی به عالماً، و أنتَ مثلی علماً، و أنت غیری قدراً
        2. عامل نصب یا جر به اضافه، در تمییز مفرد، لفظ مبهم است 
            § لله درّه فارساً 
        اما در جر به مِن عامل همین حرف است
            § لله درّه مِن فارسٍ
        3. عامل تمییز اغلب بر تمییز مقدم است مخصوصاً موقعی که این عامل اسم باشد
            § اشتریتُ رطلاً عسلاً 
            عسلاً تمییز و عامل آن اسم رطلاً می باشد
        یا فعل جامد باشد
            § مثل: ما أحسَنَهُ رجلاً 
            رجلاً تمییز و عامل آن فعل جامد ما أحسَنَهُ می باشد.
        و تقدم تمییز بر عامل متصرف نادر است (مقصود از عامل متصرف فعلی است که از آن ماضی، مضارع، امر، اسم مفعول و صفت مشبّهه مشتق می شود.)