بسم الله الرحمن الرحیم

شرح لمعه شهید ثانی (ره) که مدتها است متن درسی فقه حوزه های علمیه است، از مهمترین آثار شهید ثانی (ره) است که یک دوره فقه را به صورت نسبتا فشرده و نیمه استدلالی بررسی می نماید.

تمهید:

چندی است که برخی سوالات و ان قلت ها در خصوص این کتاب ارجمند، ذهن طلاب جوان را به خود مشغول ساخته است. ما در این مجال قصد معرفی روشی را در مطالعه شرح لمعه داریم که آن را در خلال دوره های مختلف بحث و تدریس این کتاب ارزشمند به کار بسته ایم و خرسندی طلاب و به وجد آمدن ایشان را پس از آموختن این روش لمعه خوانی مشاهده نموده ایم.

روش «لمعه خوانی حدیث محور»

در این روش، لمعه خوانی به معنای حقیقی فقه خوانی خواهد بود نه احکام خوانی.

در این شیوه طلبه با بخشی از کلمات نورانی اهل بیت علیهم السلام مانوس خواهد شد و کتب روایی همچون کتب درسی همیشه همراه او خواهد بود.

طلبه با این متد با کیفیت استنباط از روایات و استدلال فقهی به تقریر شهید ثانی (ره) آشنا خواهد شد و قواعد کلی را که در اصول فقه آموخته است به صورت میدانی در مواجهه با روایات فقهی به کار خواهد بست.

علاوه بر اینکه فقه را به روش خاص فقه آموخته است و برای آموختن دانش فقه از سبکی تکرار شده در سایر دانشها استفاده نخواهد کرد.

«لمعه خوانی حدیث محور» روشی در تدریس و تلمذ کتاب ارزشمند شرح لمعه است که به همه دغدغه های موجود نسبت به مطالغه این کتاب به عنوان متن درسی پاسخ داده و افقی نو و بحری عمیق را به روی دانش پژوه می گشاید.

کتاب روایی مورد نظر در این شیوه

هر چند منبع اصلی روایات در فقه شیعه، کتب اربعه هستند: الکافی از مرحوم کلینی و من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق و تهذیب و استبصار از شیخ طوسی رحمة الله علیهم اجمعین.  وهمین چهار کتاب منور هنگام نگارش الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة مورد عنایت شهید ثانی (ره) بوده است، اما مناسب ترین کتاب حدیثی برای «لمعه خوانی حدیث محور» و اساسا هرگونه کار روایی در فقه شیعه، کتاب «تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه» معروف به «وسائل الشیعه» ، اثر ماندگار و ارزشمند مرحوم حر عاملی (ره) است.

ایشان در این کتاب چهار کتاب اصیل قبلی را مطمح نظر قرار داده و علاوه بر آنها از سایر کتب روایی معتبر و مشهور نیز بهره برده است و روایات فقهی آنها را در قالب ابواب گوناگون دسته بندی نموده است. به گونه ای که در این دسته بندی ترتیب مباحث نیزاز ابتدای کتاب طهارت تا انتهای کتاب دیات رعایت شده است. وى سعى بر آن داشته تا براى هر مسئله شرعى بابى مستقل اختصاص دهد. به همین خاطر طلبه می تواند به راحتی روایات متناسب با باب فقهی را، در آن بیابد و به جای اینکه برای ملاحظه روایات یک باب به چهار کتاب گوناگون و مفصل مراجعه نماید، با یک بار مراجعه به وسائل الشیعه همه روایات مربوط به آن باب را ملاحظه کند.

مرحله اول: آشنایی بصری با حدیث و آگاهی از لسان روایت

درمرحله اول «لمعه خوانی حدیث محور» تلاش اصلی طلبه می بایست در جهت آشنایی اولیه با روایات فقهی و ارتباط بصری با احادیث مربوط به مسائل فقه باشد. که البته چنین ارتباطی برای مراحل بعدی و لایه های عمیق تر کار روایی در لمعه خوانی به منزله خشت اولیه و پیِ بنا است.

برای این منظور لازم نیست از باء بسم الله، هر مسئله فقهی که مطرح می گردد به دنبال یافتن حدیث متناظر با آن باشیم، بلکه حین مطالعه شرح لمعه فقط هرجا که شهید اول (ره) یا شهید ثانی (ره)  به عنوان دلیل حکم به روایت استناد کرده اند، باید به دنبال آن روایت در کتاب وسائل الشیعه برویم.

به عنوان نمونه هر جا که دو مولف شهید (ره) خودِ روایت یا بخشی از آن را در متن آورده اند ، طلبه باید تلاش کند تا آن روایت و یا کامل آن را در کتاب وسائل الشیعه بیابد. نیز در مواردی که این دو بزرگوار مثلا از تعبیر «للخبر» یا «للروایه» یا «کما یقتضیه الخبر» یا «للنص» یا تعابیر مشابه این موارد استفاده نموده اند، باید برای یافتن این روایت کتاب وسائل الشیعه را تتبع و تورق کنیم.

وقتی آن روایت را مطالعه نماییم

اولا با متن کامل روایت آشنا شده و نص معصوم را مستقیما مشاهده نموده ایم؛

ثانیا متوجه می شویم که آیا برای مساله فقهی مورد نظربه جز این روایت، احادیث دیگری نیز موجود است یا نه. اگر در آن باب احادیث دیگری نیز موجود باشد، طلبه می بایست آنها را نیز مطالعه نماید تا با سایر روایات باب نیز آشنا گردد. چرا که ممکن است درهرکدام از روایتها به گونه ای خاص مساله مورد نظر مطرح شده باشد؛

ثالثا متوجه می شویم که برخی فتاوای شهیدین (ره) عین متن روایت معصوم است اما بعضی دیگر از روایات ایشان برگرفته از مضمون روایت یا برداشت ایشان از فرمایش معصوم بوده است.

بررسی کاربردی یک مثال:

به عنوان مثال در همان ابتدای شرح لمعه، شهیدین (ره)  برای تبیین مصادیق طهور به حدیث «جعلت لی الارض مسجدا و طهورا» استناد می کنند. با مراجعه به این باب می یابیم که هفت روایت در خصوص آنچه تیمم بر آن صحیح است از ائمه اهل بیت علیهم السلام انشاء شده است که برخی از انها پیرامون ارض است.

قبلا گفتیم با زحمت فراوانی که مرحوم حر عاملی (ره) در این کتاب متحمل شده است یافتن روایات در این کتاب شریف کار مشکلی نیست. عناوین کلی در وسائل الشیعه تحت عنوان کتاب مطرح شده اند مثلا کتاب الطهارة و کتاب الصلوة و کتاب النکاح و .....

عناوین فرعیت حت عنوان ابواب آمده آمده اند. مثلا ذیل کتاب الطهارة آمده است: ابواب الماء المطلق ، ابواب الماء المضاف، ابواب الوضوء ، ابواب غسل المیت و....

واضح است در مثالی که مطرح نمودیم باید به ابواب التیمم مراجعه کنیم.

مسائل فقهی در ذیل این ابواب به صورت بابهای جداگانه آمده اند مثلا ذیل ابواب التیمم آمده است: باب کیفیة التیمم و جملة من احکامه،  باب حد ما یمسح فی التیمم من الوجه و الیدین و ...

در مثال مورد بحث ما باید به باب متناسب با این مساله یعنی  «باب جواز التیمم بالتراب و الحجر و جمیع أجزاء الأرض دون المعادن و نحوها» مراجعه کنیم.

پس به طور خلاصه برای یافتن روایات مسئله مورد نظر باید به کتاب الطهارة / ابواب التیمم / باب جواز التیمم بالتراب و الحجر و جمیع أجزاء الأرض دون المعادن و نحوها، مراجعه کنیم.

وقس علیه فعلل و تفعلل.

در پایان مرحله اول لمعه خوانی حدیث محور، تذکر دو نکته خالی از لطف نیست:

نکته1: در برخی موراد به دلیل کثرت مسائل و روایات، ممکن است یک کتاب به جلد دوم و سوم وسائل الشیعه نیز کشیده شود. که مرحوم حر عاملی (ره) جلد بعدی را با عنوان تتمه کتاب قبلی آغاز نموده است. مثلا الجزء الثانی، تتمة کتاب الطهارة

نکته2: در مرحله اول ضرورت ندارد که طلبه بر سند روایات هر باب نیز تمرکزنموده و رواة آن را از حیث ثقه بودن یا عدم آن بررسی نماید. هدف مرحله اول «لمعه خوانی حدیث محور» آشنا شدن منضبط و هدفمند با روایات فقهی است و کار سندی بر روایات در مراحل بعدی این طرح قرار دارد.

مطالب مرتبط:

1. صوت تدرس صوت تدریس فقه 2 / استاد همتیان
2. جایگاه ویژه و شیوه تحصیل لمعه در مسیر اجتهاد
3. صوت تدریس فقه 3 / استاد فربهی
4. مروری بر گام های امیدبخش فقهای نوآور و خوش فکر حوزه برای تولید فقه تمدنی شیعه
5. نمودار کامل کتاب کلیات علوم اسلامیِ شهید مطهری، بخش فقه اسلامی + دانلود
6. پیگیری فقه سبک زندگی اسلامی در پژوهشگاه فقه نظام
7. کتابهای آموزش احکام فقه و زندگی، شاهکار یکی از پژوهشکده های حوزوی قم مقدسه + دانلود PDF رساله های موضوعی
8. آرشیو صوت تدریس فقه 1 استاد شورگشتی (لمعه)